“Αν οι Ναζί ήταν όπως τους δείχνουν οι ταινίες, όλοι οι Γερμανοί θα ήταν στην αντίσταση”

Ο σκηνοθέτης του βραβευμένου με Όσκαρ και πάρα πολύ αγαπητού στην Ελλάδα, "Οι Ζωές των Άλλων", επέστρεψε μετά από χρόνια με τη νέα του ταινία εποχής, "Μη Χαμηλώνεις το Βλέμμα" (Werk ohne Autor), ένα ιστορικό μελόδραμα για έναν φοιτητή της Καλών Τεχνών στην Ανατολική Γερμανία που ερωτεύεται την κόρη ενός πρώην Ναζί γιατρού- χωρίς κανείς τους να γνωρίζει ένα μυστικό από το παρελθόν που τους συνδέει.

Στην ταινία πρωταγωνιστεί ο επίσης γνωστός στο ελληνικό κοινό Σεμπάστιαν Κοχ, καθώς και η φοβερή Πόλα Μπέερ του "Transit" και του “Franz.  μιλήσαμε με τον σκηνοθέτη Φλόριαν Χένκελ φον Ντόνερσμαρκ, για την σημασία της τέχνης, την αξία της αμφιβολίας, την πολυπλοκότητα του κακού. Για την απεικόνιση ενός Ναζί και τη σημασία των επιπέδων.

Πραγματικά, δεν μου αρέσει όταν σε ταινίες οι villains είναι παρουσιασμένοι με τρόπο που κατευθείαν, το μόνο που τους λείπει είναι τα κέρατα. Νομίζω είναι προβληματικό να το κάνεις αυτό για εποχές όπως των Ναζί. Γιατί αν το κάνεις αυτό, αν οι Ναζί ήταν όπως τους έχουμε αποδώσει σε πολλές αμερικάνικες ταινίες, ή και γενικότερα ακόμα και γερμανικές, αν οι Ναζί ήταν έτσι, όλοι οι Γερμανοί τότε θα ήταν στην αντίσταση. Οι κακοί θα γελάγανε μοχθηρά και τέλος.

Το πρόβλημα είναι ότι τα πράγματα είναι πιο γοητευτικά, με περισσότερα επίπεδα. Και λες αν έγινε τότε, θα γίνει και ξανά, γιατί τίποτα δεν μοιάζει στην πραγματικότητα τόσο απλό. Έχω ηθικό πρόβλημα με το να απεικονίζω κάποιον τελείως ως μοχθηρό αρχι-κακό για μια ιστορική περίοδο που μας δείχνει τον κίνδυνο που παραλίγο να καταστρέψει την κοινωνία μας. Θέλω να μπω στο μυαλό κάποιου που κρύβει μυστήρια για μένα. Δεν καταλαβαίνω το βαθύ κίνητρο ενός τέτοιου ανθρώπου, που θέλει να δημιουργήσει αυτή την επικρατούσα τέλεια φυλή. Ψυχολογικά δηλαδή, τι πιστεύει ένας τέτοιος άνθρωπος; Πιστεύει ότι όλοι θα κάνουν 50 πους-απς και θα αλλάζουν λάστιχα με το ένα χέρι, τι; Αν φτιάξεις μια ολόκληρη χώρα από ιδανικούς, τέλειος ανθρώπους, όλοι θα είναι ευτυχισμένοι; Δεν θα είναι, οι ίδιες δυναμικές θα αναπτυχθούν! Αν κάποιος έχει ένα σπασμένο δόντι ή κάνει 2 πους-απς λιγότερα τότε θα είναι ο πιο αδύναμος. Πάντα έτσι θα γίνεται.

"Οπότε θέλω να μπω στο μυαλό αυτού του ανθρώπου όχι για να πω ότι έχει θετικές απόψεις, αλλά για να καταλάβω το γιατί. Αρχίζω με τη λογοτεχνία που θα διάβαζε, αυτούς που θα τον δίδασκαν, πώς έγινε έτσι, πώς σχηματίστηκε; Δεν πιστεύω ότι οι άνθρωποι γεννιούνται κακοί. Διάβασα Νίτσε, διάβασα ιστορικά κείμενα, βιβλία που ένας τέτοιος άνθρωπος θα διάβαζε ή που έγραψαν όμοιοί του και θα είχαν σχηματίσει τις απόψεις του".

Για τη σημασία της αμφιβολίας

Το να βγάλεις τις εικόνες εκτός focus, να είναι θαμπές, είναι μια έκφραση αμφιβολίας. “Αυτό είδα”, αλλά είμαι τόσο σίγουρος για την αντίληψή μου; Νομίζω το να αμφιβάλεις για τα πάντα είναι μέρος του να κάνεις τέχνη. Να αμφισβητείς τα πάντα. Έχει να κάνει με το ότι οι Ναζί και οι κομμουνιστές δεν είχαν πολλή αμφιβολία, ήταν πολύ σίγουροι για αυτό που νόμιζαν πως ήταν σωστό και λάθος. Οπότε η αμφιβολία έγινε μεγάλο μέρος της καλλιτεχνικής έκφρασης.

Για τη σύνδεση τέχνης και ιδεολογίας

Οι Ναζί ανέπτυξαν την ιδέα του τι ήθελαν από την τέχνη, αυτό που ήθελαν δεν ήταν “degenerate art”. Ήταν πολύ ακαλλιέργητοι, αλλά σίγουροι για την καλλιτεχνική φιλοσοφία τους. Στον μεσοπόλεμο η Γερμανία ήταν πολύ φτωχή, υπήρχε πορνεία, άντρες χωρίς σύνταξη από τον πόλεμο παρακαλούσαν στον δρόμο, κλπ. Οι καλλιτέχνες τα έδειχναν αυτά, οι Ναζί πίστευαν ότι για να τα δείχνουν, θα πρέπει να τα αγαπάνε! Πίστευαν πως οι καλλιτέχνες της εποχής αυτό ήθελαν για τη χώρα. Δεν σταμάτησαν να σκεφτούν πως αυτά τα έργα είναι κραυγή απόγνωσης. Στρατιώτες παράλυτοι που παρακαλάνε, τέτοια θέματα στα έργα είχαμε. Οπότε επέβαλαν τον αγνό, μυώδη άντρα και την κομψή, καλαίσθητη γυναίκα στις απεικονίσεις.

Όταν οι κομμουνιστές ήρθαν στην εξουσία επίσης ήθελα να εκμεταλλευτούν την τέχνη. Κι επίσης δεν ήθελαν να δείχνουν τα άσχημα. Επίσης ήθελαν να δώσουν δύναμη στους εργάτες, οπότε είχαμε πολλούς εργάτες με τα εργαλεία τους, άντρες και γυναίκες. Είχαμε κάποια μοντέρνα στοιχεία, αποδέχονταν ας πούμε και τον Πικάσο, ΟΚ, αλλά “ας μην πάμε πολύ μακριά”. Προσπάθησαν πολύ να καθορίσουν μια τέχνη διαφορετική από των Ναζί αλλά τελικά δεν είναι και τόσο διαφορετική. Αν το δει κάποιος από απόσταση, είναι τα ίδια πράγματα.

Με το δόγμα των ολοκληρωτικών καθεστώτων πετάς από το παράθυρο και την τεχνική γνώση, την ίδια την τέχνη. Τουλάχιστον στην κομμουνιστική τέχνη ήξεραν από τεχνική. Αλλά μετά ήρθε η απελευθέρωση, που έφτανε στο σημείο κάποιος να σπάει ας πούμε δυο μπουκάλια, να τα αφήνει εκεί κι αυτό να είναι τέχνη. Φυσικά και υπάρχει πολλή σαχλαμάρα εκεί μέσα, αλλά ξέρεις, γι’αυτό το επάγγελμά σας είναι σημαντικό. Γιατί δεν αφορά πια την τεχνική. Μπορεί σπουδαία τέχνη να θαφτεί κάτω από τόνους σκουπιδιών. Πρέπει να έχουμε, χρειαζόμαστε ανθρώπους να ξεχωρίσουν τι είναι σημαντικό μέσα στα σκουπίδια. Αυτές ήταν όλες τεράστιες αλλαγές και ήθελα να τις δείξω σε αυτή την ταινία.

Η φιλοσοφία λέει πως όλοι είναι καλλιτέχνες. Ό,τι κι αν κάνεις, αν βρεις μια αυθεντική μορφή έκφρασης για τη φωνή σου, η ζωή είναι τέχνη. Μπορείς να εκφράζεσαι μέσω τέχνης, να κάνεις τον εαυτό σου ορατό μέσω της τέχνης. Η τέχνη είναι επικοινωνία, νομίζω πολλές καλλιτεχνικές παρορμήσεις πηγάζουν από το ότι δεν ξέρουμε στα αλήθεια αν βλέπεις εσύ τον κόσμο όπως τον βλέπω κι εγώ, αλλά αν κάνεις ένα έργο τέχνης ή ένα άρθρο ή ένα βιβλίο και περιγράψεις τα πράγματα και εγώ αντιδρώ σε αυτά, θα δεις από τις αντιδράσεις μου αν βλέπουμε τον κόσμο παρόμοια. Αυτό είναι το κίνητρο το καλλιτεχνικό. Θέλουμε να νιώσουμε κοντά με άλλους ανθρώπους, μια ομοιότητα.

Για την επανάληψη της Ιστορίας

Πιστεύω η Ιστορία είναι τόσο σημαντική γι’αυτό τον λόγο. Γιατί [σσ. Εδώ μιλά πολύ αργά και με έμφαση σε κάθε λέξη] αν δεν μελετήσεις την Ιστορία πολύ προσεκτικά είσαι καταδικασμένος να την επαναλάβεις. Νομίζω συχνά και με τους πολιτικούς μας, όταν βλέπω αποφάσεις τους σκέφτομαι πως αυτοί οι άνθρωποι δεν έχουν ασχοληθεί με την Ιστορία. Και υπάρχει αληθινός κίνδυνος να ξαναζήσουμε τα ίδια πράγματα. Θα έπρεπε να είναι υποχρεωτική εξέταση για όποιον κατεβαίνει υποψήφιος, να τεστάρεται πάνω στα ιστορικά κείμενα.     Πηγή: popcode